5 nhóm giải pháp xây dựng thành phố carbon thấp từ các đô thị tiên phong trên thế giới

Khám phá các giải pháp xây dựng thành phố carbon thấp: từ quản trị chính sách đến công nghệ sáng tạo, kinh tế tuần hoàn và thay đổi lối sống. Bài học cho đô thị Việt Nam hướng tới Net Zero.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, các thành phố trên thế giới đang tích cực triển khai nhiều giải pháp nhằm giảm phát thải khí carbon. Những sáng kiến này không chỉ góp phần vào các mục tiêu giảm phát thải quốc gia, mà còn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, cải thiện chất lượng sống và hướng tới mục tiêu Net Zero.

Trong bài viết này, chúng tôi xin giới thiệu 5 nhóm giải pháp nổi bật từ các đô thị tiên phong trên thế giới — những kinh nghiệm hữu ích cho các thành phố tại Việt Nam.

Thành phố Carbon thấp là gì và Bối cảnh Biến đổi Khí hậu

Nhân loại đang đối mặt với những rủi ro và thách thức đặc biệt liên quan đến biến đổi khí hậu, bao gồm các hiện tượng thời tiết cực đoan, mực nước biển dâng, thiếu nước, sa mạc hóa, mất đa dạng sinh học và xung đột tài nguyên hạn chế. Nguyên nhân hàng đầu là sự gia tăng khí nhà kính (GHG) như carbon dioxide (CO2), oxit nitơ và khí mê-tan trong khí quyển do hoạt động của con người. Khoảng 70% lượng phát thải CO2 toàn cầu có liên quan đến các khu vực thành thị, nơi tập trung các hoạt động kinh tế xã hội tạo ra khí thải này. Dự báo cho thấy 68% dân số toàn cầu sẽ cư trú ở khu vực thành thị vào năm 2050 (UN 2018), do đó, các thành phố là nơi cần tập trung mọi nỗ lực chống biến đổi khí hậu và đạt được sự phát triển bền vững.

Thành phố carbon thấp (low-carbon city) là một cách tiếp cận đô thị hóa bền vững, tập trung vào việc giảm thiểu lượng khí thải carbon do con người tạo ra trong các thành phố bằng cách giảm thiểu hoặc loại bỏ việc sử dụng năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch. Khái niệm này kết hợp các đặc điểm của xã hội và nền kinh tế carbon thấp, đồng thời hỗ trợ quan hệ đối tác giữa các chính phủ, khu vực tư nhân và xã hội dân sự. Nó được coi là một giải pháp cơ bản góp phần cải thiện môi trường sinh thái và mang đến chất lượng cuộc sống tốt hơn cho cư dân đô thị.

Minh họa đô thị carbon thấp (Nguồn: Low-carbon society Thailand)

5 nhóm giải pháp nổi bật từ các đô thị carbon thấp trên thế giới

1.Quản trị và Chính sách – nền tảng cho đô thị phát thải thấp

Các thành phố xây dựng và ban hành các kế hoạch tổng thể, chương trình phát triển để ứng phó với biến đổi khí hậu và giảm phát thải. Thành phố Suwon, Hàn Quốc đã triển khai kế hoạch tổng thể 5 năm lần thứ ba về ứng phó với Biến đổi Khí hậu của TP được ban hành năm 2022 đã đề ra ba phương pháp tiếp cận chiến lược nhằm giảm 40% lượng phát thải KNK từ lĩnh vực xây dựng – vốn là nguồn phát thải KNK lớn nhất của TP này. Các phương pháp bao gồm nâng cao hiệu quả xây dựng, thúc đẩy phát triển đô thị Không Năng lượng và tăng cường sự tham gia của xã hội dân sự.

Trong khi đó, từ tháng 9/2022, chính quyền Mátxcơva (Nga) đã phê duyệt chương trình “Phát triển hệ thống giao thông” với các mục tiêu cụ thể như tăng cường vận chuyển hành khách bằng phương tiện công cộng, rút ngắn khoảng cách giao thông cho giao thông công cộng, tăng cường tính bền vững môi trường của giao thông công cộng, và tối ưu hóa hệ thống đỗ xe.

Mô hình đô thị Xanh – Carbon thấp tại Hàn Quốc (Tạp chí Khoa học Việt Nam)

2.Sự tham gia của các bên liên quan – Sức mạnh cộng đồng

Việc thúc đẩy sự tham gia của công chúng và các tổ chức xã hội dân sự là yếu tố then chốt để thành công trong các sáng kiến giảm phát thải.

 Tại TP Suwon, Hàn Quốc, để xây dựng lộ trình thực hiện sáng kiến giám sát việc sử dụng năng lượng và kế hoạch dự án thí điểm “Giám sát các-bon trong ngôi nhà”, TP đã thành lập Ban Cố vấn chỉ đạo và Hội đồng chuyên trách vào tháng 12/2022.

Một Biên bản ghi nhớ (MOU) đã được ký kết giữa TP Suwon, Đại học Ajou, ba khu chung cư tham gia, Hiệp hội cư dân chung cư TP Suwon, Hiệp hội quản lý nhà ở Hàn Quốc và Hội đồng hiệp hội khu phố TP Suwon nhằm thúc đẩy sự tham gia của công chúng vào việc tiết kiệm năng lượng và khử các-bon trong các tòa nhà dân cư5. Trong đó, TP vận hành máy chủ giám sát; trường đại học phát triển, quản lý ứng dụng giám sát và tiến hành phân tích hiệu suất; Hiệp hội cư dân chung cư TP Suwon vận động, kêu gọi sự tham gia của các khu chung cư và cư dân.

Chính quyền địa phương cũng nâng cao nhận thức và sự quan tâm của công chúng thông qua một loạt các cuộc thảo luận, hội thảo và chiến dịch6. Đặc biệt, TP đã chỉ định các Đại sứ Khí hậu Công dân để quảng bá dự án, khuyến khích nhiều tòa nhà chung cư tham gia hơn, hỗ trợ cài đặt ứng dụng di động, thu thập ý kiến và tổ chức các chiến dịch cộng đồng.

3.Giải pháp sáng tạo và dựa trên thiên nhiên: Công nghệ và năng lượng tái tạo

 3.1. Ứng dụng công nghệ hiện đại trong quản lý và vận hành

Tại TP Suwon, Hàn Quốc, ứng dụng di động “E-Keeper” do Trung tâm Năng lượng Zero Các-bon của Đại học Ajou phát triển, giúp cư dân chung cư theo dõi việc sử dụng năng lượng (gas, điện, nước nóng) theo thời gian thực, so sánh mức sử dụng và dự báo lượng khí thải các-bon của họ7. Dự án này đã thu hút 1.999 hộ gia đình trong ba khu chung cư ở giai đoạn đầu và dự kiến mở rộng quy mô thu hút 20% tổng số tòa nhà chung cư, tương đương khoảng 60.000 hộ gia đình, tham gia vào năm 2025.

Kết quả đáng khích lệ là ba khu chung cư tham gia giai đoạn đầu đã giảm mức sử dụng điện trung bình lần lượt là 10,01%, 12,17% và 9,6%, tương đương với lượng phát thải KNK trung bình giảm 26,94 tấn CO2/tháng. Điều này cho thấy sự quan tâm mạnh mẽ từ công chúng trong việc áp dụng lối sống xanh và dự án có thể dẫn đến tổng mức giảm hàng năm là 19.396.800 tấn giảm phát thải CO2 khi mở rộng quy mô.

 3.2. Triển khai hệ thống năng lượng tái tạo và quản lý năng lượng thông minh

Tại TP Sado, Nhật Bản, một hòn đảo xa xôi với dân số 51.910 người, TP này đã trở thành khu vực dẫn đầu về khử các-bon do Bộ Môi trường Nhật Bản lựa chọn. 94% thị phần sản xuất điện của đảo đến từ các nguồn năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời và điện sinh khối.

TP Sado, Nhật Bản

TP Sado đã triển khai một hệ thống năng lượng tự duy trì, phi tập trung bằng cách sử dụng hệ thống quản lý năng lượng (EMS) và pin lưu trữ lớn. Tổng cộng 125 cơ sở công cộng và tư nhân đã được trang bị tấm pin mặt trời với công suất 7.313 kW và sản lượng 8.195 MWh/năm. Thêm vào đó, sản xuất điện sinh khối tạo ra 2.964 MWh, nâng tổng số năng lượng tái tạo lên 13.363 MWh ở các khu vực dẫn đầu về khử các-bon.

3.3. Phát triển và xanh hóa hệ thống giao thông công cộng

Tại TP Mátxcơva, Nga, vận tải đường sắt là chìa khóa cho giao thông công cộng. Từ năm 2011, hơn 200 km đường tàu điện ngầm và 100 nhà ga đã được xây dựng, giúp khoảng 90% người dân sống trong khoảng cách đi bộ đến ga vận tải đường sắt. TP cũng sử dụng vận tải đường thủy chạy bằng điện để giảm tắc nghẽn đường bộ và ô nhiễm.

Các biện pháp khác bao gồm áp dụng mức phạt cao đối với đỗ xe trái phép và phát triển các khu đỗ xe trả phí (hơn 90.000 chỗ đậu xe vào đầu năm 2023).

Chính quyền Mátxcơva còn coi trọng việc “Xanh hóa” đội xe thông qua yêu cầu về môi trường đối với động cơ của các phương tiện giao thông mới (tiêu chuẩn Euro 5 từ năm 2016) và áp dụng các khu vực phát thải thấp, cấm xe đạt tiêu chuẩn khí thải dưới Euro 3 vào khu vực trung tâm TP 24/24. TP cũng cung cấp các khoản trợ cấp đặc biệt để mua phương tiện đạt tiêu chuẩn khí thải Euro và xe điện.

Kết quả: Nồng độ các chất ô nhiễm gần đường cao tốc năm 2022 giảm 3,8 lần so với năm 2011 (các-bon monoxide, nitơ oxit, sulfur dioxide). Trong 10 năm qua, việc đổi mới phương tiện vận tải và chuyển đổi sang xe buýt điện đã giúp giảm lượng khí thải CO2 xuống 130.000 tấn. Tỷ lệ ô tô đáp ứng các yêu cầu về môi trường Euro 4, Euro 5 và Euro 6 đã tăng từ 30% lên 75% từ năm 2010 đến 2022.

4.Kinh tế tuần hoàn: Tối ưu hóa tài nguyên

Nguyên tắc của kinh tế tuần hoàn trong mô hình thành phố phát thải các-bon thấp thường bao gồm giảm rác thải và tối ưu hóa hiệu quả sử dụng các nguồn tài nguyên tại chỗ.

5.Thay đổi lối sống cư dân- Từ nhận thức đến hành động

Các dự án như “Giám sát các-bon trong ngôi nhà” ở Suwon khuyến khích cư dân áp dụng lối sống xanh, chủ động theo dõi và giảm mức tiêu thụ năng lượng của họ, điều này mang lại lợi ích tài chính cho hộ gia đình và góp phần vào mục tiêu khử các-bon của thành phố.

Tóm lại, việc xây dựng mô hình thành phố phát thải các-bon thấp đòi hỏi sự thống nhất, đồng bộ của các cấp, các ngành cũng như các bên liên quan trong toàn xã hội, đồng thời tạo cơ hội cho nghiên cứu, đổi mới sáng tạo và tiếp cận nguồn tài chính xanh đầu tư vào các hoạt động giảm phát thải KNK và thích ứng biến đổi khí hậu.

Nguồn: Tổng hợp

Nguồn tham khảo:

1. Tạp chí Môi trường: https://tapchimoitruong.vn/chuyen-muc-3/mot-so-kinh-nghiem-ve-sang-kien-thanh-pho-phat-thai-cac-bon-thap-tren-the-gioi-29765

2. Tạp chí Khoa học Việt Nam trực tuyến: https://drive.google.com/file/d/1m7KnuzY2dUQVd2LZWpUj5Q8L63WiGQze/view?usp=sharing

3. Tạp chí Kiến trúc: https://www.tapchikientruc.com.vn/chuyen-muc/phat-trien-do-thi-carbon-thap-thach-thuc-va-khuyen-nghi.html

4. VnE: https://vnexpress.net/can-gio-se-la-dia-phuong-kieu-mau-cua-do-thi-xanh-4894942.html